De MRI-scanner: niet voor geblesseerde amateursporters!

In een claustrofobisch smalle buis, met een machine om je heen die zoveel herrie maakt dat de muziek op de koptelefoon nauwelijks herkenbaar is, 20 minuten doodstil blijven liggen. Dit moet tijdens een MRI-scan, veel gebruikt voor de diagnose van allerlei ziektes en kwalen: van agressieve tumoren tot onschuldige maar vervelende spierscheuren. Vorig jaar lag ik in zo’n apparaat vanwege een pijnlijke schouder na een val met de racefiets. En ik ben niet de enige: een kleine steekproef bij mijn triathlonvereniging demonstreert dat veel amateur-sporters jaarlijks in een MRI-scanner belanden om te kijken naar vocht in de knie, botscheurtjes en peesverrekkingen. Maar is een MRI wel altijd nodig?

MRI staat voor magnetic resonance imaging en zoals de naam zegt is het apparaat een magneet, maar dan een hele grote en sterke. Huidige MRI-scanners in ziekenhuizen zijn minstens 5000 maal sterker dan een koelkastmagneetje. De techniek is gebaseerd op het feit dat een menselijk lichaam voornamelijk uit water bestaat; door het sterke magneetveld krijgen bepaalde deeltjes in de waterstofatomen een andere richting en dit kan gedetecteerd worden door de scanner. Voornamelijk bij zacht weefsel waarin veel waterstofatomen voorkomen, zoals de hersenen, tumoren, spieren en bindweefsel, is MRI geschikt om veranderingen te zien.

Omdat MRI in principe niet-invasief is (niet schadelijk voor de patiënt, in tegenstelling tot voor röntgenfoto’s of CT-scans waarbij röntgenstraling wordt gebruikt), is de opkomst van MRI in de medische wereld enorm snel gegaan. Harde getallen zijn moeilijk te vinden, maar sinds de eerste scan in 1973 werden er in 2005 met de ongeveer 10.000 MRI-units wereldwijd zo’n 75 miljoen scans per jaar gemaakt. Het gebruik van MRI is sindsdien alleen nog maar verder toegenomen. Waar eerst alleen grote academische ziekenhuizen beschikten over een MRI-machine, heeft nu elk provinciaal ziekenhuis er wel één of meer. In 2009 installeerde marktleider Philips bijvoorbeeld de honderdste MRI-machine in Nederland (en als we de nieuwsberichten eerder deze maand mogen geloven een heleboel in Polen, maar dat terzijde).

De reden voor deze sterke opkomst zijn alle voordelen van MRI ten opzichte van oudere technieken. Met één scan is van alles te zien: of die hoofdpijn misschien veroorzaakt werd door een tumor of bloeding; of een verschoven ruggenwervel tot rugpijn leidde; en of een pijnlijke knie na een potje voetbal komt door een gescheurde knieband. Huisartsen en specialisten verwijzen vaak door voor een MRI. Ook gaan mensen steeds vaker uit eigen beweging naar één van de commerciële MRI-centra die als paddenstoelen uit de grond schieten voor een “total-body-scan” of voor gerichte vragen over klachten zonder tussenkomst van een arts (zoals Pre-Scan, PrivateScan of het MRI-centrum).

Maar terug naar de sporter met de pijnlijke knie, heeft voor hem het maken van een MRI-scan wel nut - zal hij hierdoor sneller genezen? Vaak is de uitslag van zo’n scan dat er niets aan de hand is en wordt rust voorgeschreven om de kwaal te verhelpen. Maar zelfs als de scan wél een gescheurde pees laat zien, zoals bij mij het geval was, is rust de enige oplossing. Iets wat zonder MRI-scan ook zou zijn geadviseerd.

 
Door de enorme vraag naar MRI-onderzoek is de wachttijd voor een (niet-commerciële) scan vaak lang, tot enkele weken. Wordt MRI te vaak toegepast? Zo’n scan is niet goedkoop: de apparaten kosten minimaal 600.000 euro en moeten altijd door gespecialiseerde radiolaboranten worden bediend. Daarna heeft de radioloog er nog een flinke klus aan om al die foto’s door te werken en te beoordelen. En vaak is het antwoord, zeker bij sporters, dat er niets aan de hand is. Is de MRI-scan verworden tot een dure manier om het zekere voor het onzekere te nemen en mensen gerust te stellen?

Ondertussen kopen ziekenhuizen, betaald door de zorgverzekeraars, nieuwere en sterkere MRI-scanners om de wachtlijsten aan te kunnen. Alleen door verdere technische ontwikkelingen van de scanners en snellere manieren om het beeldmateriaal te beoordelen kan MRI worden tot de screeningsmethode die het nu beoogt te zijn. Tot die tijd zouden MRI-scans vooral op basis van ernstige indicaties (zoals een potentiële tumor) moeten worden gedaan. Mensen die puur voor de zekerheid een MRI-scan willen kunnen terecht bij de commerciële centra. Ook al die amateursporters die op hun vrije zaterdag pezen scheuren en spieren verrekken.

Dit artikel verscheen op de opiniepagina van de Volkskrant en op wetenschapsblog Sciencepalooza