Het brein als tweepartijenstelsel

NRT-recensie: Incognito - The Secret Lives of the Brain by David Eagleman

Er is de laatste tijd een stortvloed aan populair-wetenschappelijke boeken over de hersenen verschenen. ‘Incognito’ van de Amerikaanse neurowetenschapper David Eagleman valt op door de beeldende en begrijpelijke stijl.

Toen mij gevraagd werd het nieuwe Amerikaanse hersenboek Incognito te recenseren, had ik nog maar net De vrije wil bestaat niet van Victor Lamme uit; Wij zijn ons brein van Dick Swaab ligt nog in mijn boekenkast te wachten - maar ik heb er al wel veel over gelezen. Hersenonderzoek is de laatste tijd een hype, getuige de hoeveelheid boeken die er over dit onderwerp verschijnen, maar het onderwerp blijft ook voor mij (gepromoveerd in de neurowetenschappen) intrigerend en de nieuwe ontwikkelingen in het gebied vragen zeker om veel uitleg.

David Eagleman is, net als Lamme en Swaab, neurowetenschapper, en dit boek vertoont dan ook veel overeenkomsten met De vrije wil bestaat niet. Dat is ook niet zo raar, want veel van de huidige kennis van hersenwetenschap stamt af van een beperkt aantal “aparte” gevallen die uitgebreid bestudeerd en beschreven zijn. Dus ook in dit boek komen de slaapwandelende moordenaar aan bod, de blinde-die-toch-kan-zien en personen met het alien-hand-syndrome.

Roze pudding
Maar Incognito is veel minder biologisch en de schrijfstijl van Eagleman is, in tegenstelling tot de soms wetenschappelijke taal van Lamme, heel beeldend en begrijpelijk. Zelfs ik, als bioloog, vind het verfrissend om geen, zogenaamd simpele, gekunstelde beschrijvingen van biologische processen te lezen. Eagleman zet ons brein neer als een roze pudding van anderhalve kilo en probeert door het hele boek heen dit enorm complexe orgaan te vergelijken met dagelijkse dingen. Bijvoorbeeld de krant: je hoeft niet alle gebeurtenissen te kennen om te begrijpen waar een grote kop in een dagblad over gaat en wat het voor invloed heeft op jouw leven.

Of politiek: Eagleman beschrijft het brein als een twee-partijen-systeem: rede en emotie, die continu met elkaar in gevecht zijn over wat te doen. Maar uiteindelijk hebben beide partijen hetzelfde einddoel: het in stand houden van een individu (of een land). De alledaagse voorbeelden die hij gebruikt (wel of geen chocoladecake eten) komen door het hele boek in verschillende contexten terug, waardoor iedere situatie die beschreven wordt, makkelijk te begrijpen is.

Moord met hersentumor
Hiernaast is Eagleman ook oprichter van het Initiative for Neuroscience and Law, dat onderzoekt hoe de neurowetenschappen ons strafrecht zullen gaan veranderen. In dit vakgebied houdt men zich bijvoorbeeld bezig de vraag of iemand met een hersentumor wel of niet schuldig bevonden kan worden aan een moord (in veel gevallen niet). Omdat iedereen de optelsom is van zijn of haar genen, biologie, en omgeving, kunnen misschien meer misdrijven anders bekeken worden. Aan de hand van vele sprekende voorbeelden stelt hij dat het verkeerd is om te spreken van een “schuldvraag” maar dat in de rechtspraak meer bekeken moet worden hoe een persoon het beste behandeld kan worden.

Het laatste hoofdstuk is een filosofisch-ethische bespiegeling van de relatie tussen wat kan met de nieuwste neuro-technieken (zoals neuroimaging) en wat wenselijk is. Eagleman onderschrijft dat het niet ethisch is als de overheid kan weten waar iemand aan denkt (het denken aan een moord is niet strafbaar), maar dat het wel de verantwoordelijkheid van de persoon is, om het bij het denken te houden. Door de vooruitgang in neuroimaging technieken zullen de rechtspraak en de neurowetenschappen steeds dichter bij elkaar komen te staan.

Samenvattend geeft Eagleman met dit boek een goed inzicht in de werking van de hersenen, waar in zijn geval weinig vaktermen en biologie aan te pas komen. Door de filosofische draai die hij aan het eind aan het boek geeft wordt de lezer achtergelaten met de vraag in hoeverre ons gedrag bepaald wordt door onszelf, of door onze pudding van anderhalve kilo. Een vraag waar volgens mij nog vele boeken over geschreven gaan worden - ik moet maar snel beginnen in Wij zijn ons brein, en ik vraag me af of deze professor uit Houston gehoord heeft van de twee Nederlandse voorlopers van zijn boek.

Dit artikel verscheen op de website van het Noorderlicht recensieteam

Titel: Incognito – The secret lives of the brain
Auteur: David Eagleman
Uitgever: Pantheon Books (VS); Canongate Books (GB)
Hardcover, 272 pagina’s, prijs variabel
ISBN (Britse versie): 978-1847679383