Wetenschappelijk verantwoord oud worden

Mensen doen de raarste dingen om maar zo lang mogelijk te kunnen leven. Sommigen volgen een hongerdieet, anderen slaan iedere dag een handvol peperdure pillen achterover. Het wetenschappelijk bewijs voor dit soort methodes is echter flinterdun.

Calorische restrictie

Eén manier om het leven te rekken zou zogenaamde “calorische restrictie” (CR) zijn. Al 75 jaar is bekend dat een vermindering van de hoeveelheid calorieën bij ratten en muizen leidt tot een flinke verlenging van de levensduur. Vele wetenschappers hebben zich sindsdien gebogen over het mechanisme hierachter, wat nog steeds niet helemaal ontrafeld is, maar een handjevol mensen hebben de observatie in knaagdieren alvast rechtstreeks vertaald naar hun eigen situatie. Zij zijn ervan overtuigd dat door dagelijks 70% minder calorieën te eten dan aanbevolen, ze lang en gezond oud zullen worden. Er is zelfs een Caloric Restriction Society, die informatie geeft over onderzoek en praktische zaken aan iedereen die geïnteresseerd is in deze levensverlengende methode.

Maar echt gezond is dit natuurlijk niet. Ondervoeding, zoals door CR, kan leiden tot osteoporose, spierafbraak, onvruchtbaarheid en meer ellende. Ook is het nog maar de vraag of de rest van je leven honger lijden opweegt tegen ouder worden, maar dat terzijde. Verontrustender is dat het nog helemaal niet aangetoond is dat CR bij mensen echt tot een langer leven leidt. Dit is ook lastig te onderzoeken. Er is wel een studie gaande met mensen die vrijwillig aan CR doen, maar dit slechts een handjevol mensen. Ook is het lastig te controleren of ze allemaal exact hetzelfde eten en leven (wat bij muizen in een laboratorium veel makkelijker is). Daarnaast raadt de CR Society ook aan om vooral gezond te eten, met veel fruit en vezels. Tegenover een gemiddelde fastfoodliefhebber heb je dan al snel een decennium gewonnen.

Dertig jaar geleden is een groep onderzoekers begonnen met een studie met CR bij apen, die duidelijk meer op de mens lijken dan muizen. Deze zomer verschenen de resultaten van deze langdurige studie. Het levensverlengend effect van CR was bij de apen niet zo overduidelijk als bij muizen. Dat kan aan de studieopzet liggen,  omdat de controlegroep apen óók een gezond dieet kreeg en er daarom weinig verschil in levensduur was (zie ook commentaren hierover in VK en Nature). Maar het kan ook inhouden dat CR bij primaten geen effect heeft. Deze studie geeft dus geen wetenschappelijk bewijs dat CR levensverlengend is. Helaas voor de hongerlijders.

Pilletjes en wondermiddeltjes

Als honger lijden niet werkt, dan maar aan de pilletjes? Er bestaan tientallen, zo niet honderden, wondermiddeltjes waarvan de makers claimen dat dagelijks innemen tot een gezonde oude dag zal leiden. Vitaminepillen en tabletjes met anti-oxidanten zijn redelijk onschuldige (en goedkope) middeltjes, die echter alleen een gezondheidsbevorderend effect hebben als je heel slecht eet of langdurig ziek bent. Er bestaan echter ook veel duurdere kwakmiddeltjes, die slechts onder laboratoriumcondities in een kweekbakje met cellen hun levensverlengende functie hebben bewezen. Zulke middeltjes worden aangeprezen door serieus ogende pseudo-wetenschappers, nepartsen en rare types, zoals Ray Kurzweil, die 150 vitaminepillen per dag slikt, om zijn “biochemie te reprogrammeren”, of Aubrey de Grey die een prijs uitreikt voor wetenschappers die de langstlevende muis kunnen maken. Zij schrijven boeken en geven wereldwijd lezingen over hun pseudowetenschappelijke manieren om zo oud mogelijk te worden. Dat zij beiden van oorsprong computerwetenschappers zijn lijkt overigens niemand een probleem te vinden. Ook voor het levensverlengende effect van pilletjes, poedertjes en de strategieën van verouderingsgoeroes is nog nooit wetenschappelijk bewijs gevonden.

Ouderdom: onaantrekkelijk

Een simpele truuk om heel oud te worden bestaat volgens de wetenschap dus helemaal niet. Maar waarom zou men überhaupt heel oud willen willen? Ouderdom is helemaal niet zo leuk. Ook al is de gezonde levensverwachting voor zowel mannen als vrouwen de afgelopen decennia spectaculair gestegen (zie hier), lang niet iedereen wordt in goede gezondheid oud. Veel mensen krijgen op hogere leeftijd dementie of de ziekte van Alzheimer (ruim 40% van de mensen boven de 90 jaar heeft dementie). Kanker komt veel meer voor op oudere leeftijd (ruim 30% van de nieuwe kankergevallen is boven de 75 jaar) en ouderen hebben vaker hart-en-vaatziekten. Het uitzicht op ouderdom is eigenlijk helemaal niet zo aantrekkelijk.

Dus mensen: stop met al die pilletjes en rare hoe-word-ik-oud-diëten. Hoe saai het ook klinkt: gezond eten, niet roken en genoeg bewegen zijn nog steeds de enige wetenschappelijk bewezen methodes om zo oud mogelijk te worden en er ook nog zo gezond mogelijk bij te blijven. Daar kan geen (pseudo)-wetenschap tegenop.

Net als blote voeten

Hardlopen op blote voeten, zoals mensen al duizenden jaren doen, geeft minder kans op blessures dan hardlopen op dempende sportschoenen. Dat bleek een paar jaar geleden uit onderzoek aan de universiteit van Harvard. Ontketend door dit inzicht werd barefoot running een trend onder hardlopers.

Sportschoen-fabrikanten spelen hier handig op in door “minimalistische” schoenen te maken: slechts een dun stukje rubber onder de voetzool, waardoor het hardlopen op blote voeten zoveel mogelijk wordt gekopiëerd, maar je voeten wel beschermd zijn tegen vuil en glas op straat.

Links gewone hardloopschoenen, rechts de rocker shoes

Is lopen op minimalistische schoenen inderdaad net zo efficiënt als op blote voeten? En gaan mensen er ook anders door lopen? Dat onderzoekt promovendus Sobhan Sobhani van de afdeling revalidatiegeneeskunde van het UMCG. Daarnaast is hij geïnteresseerd in een ander soort schoenen: rocker shoes. Dit zijn schoenen met een kunstmatig dikkere, stijve zool waardoor een ander soort voetafwikkeling ontstaat. Deze schoenen worden in de revalidatiegeneeskunde gebruikt voor mensen met een pijnlijke blessure aan de voorvoet. Door te lopen op deze schoenen vermindert de druk op de voorvoet, maar het is niet duidelijk of dat tijdens hardlopen ook gebeurt.

Een advertentie in de Gezinsbode, waarin een oproep werd gedaan voor vrouwelijke duurlopers tussen de 18 en 65 jaar, bracht me bij dit onderzoek. Ik loop wel eens op blote voeten maar heb nog nooit zulke schoenen aangeschaft, dus het leek me leuk om ze eens uit te proberen. Jammer genoeg mocht ik vanwege een blessure uit het verleden niet als proefpersoon meedoen aan het onderzoek. Dat werd dus iemand anders. Maar ik mocht wel langskomen om te kijken wat ze daar doen in het  SportsFieldLab.

Als ik binnenkom zijn de voorbereidingen in volle gang: de hardloopband wordt gecalibreerd en de juiste schoenen worden opgezocht. Ik heb dezelfde maat als de proefpersoon van die dag en mag de schoenen testen. Minimalistische schoenen had ik al wel eens aangehad, maar op  rocker shoes is het moelijk lopen. Mijn voorvoet zit helemaal vast, ik moet er niet aan denken om hierop te rennen. Maar het is wel onderdeel van het onderzoek. De proefpersonen komen binnen. Ze worden na wat standaard metingen aan allerlei apparatuur aangesloten: een hartslagmeter, een zuurstofmasker en een soort tuigje dat aan de hardloopband vastzit.

Met zuurstofmasker op de looband

Ze ondergaat een strak getimed programma: 3 minuten heel rustig hardlopen gevolgd door 6 minuten wat harder lopen, 2 minuten de tijd om schoenen te wisselen, en weer opnieuw. Bij iedere nieuwe proefpersoon wordt de volgorde van schoenen willekeurig bepaald. Door zuurstofverbruik te meten kan zo uitgemaakt worden welk type schoenen het meest energie-efficiënt is.

Bij elkaar duurt het hele onderzoek voor één proefpersoon drie uur, en dan is de voorbereiding en het opruimen nog niet meegenomen. In totaal wil Sobhani achttien hardlopende vrouwen meten, dus hij is nog wel even bezig om het onderzoek af te ronden. Over de uitkomst van het onderzoek kan hij nog niets zeggen: ‘Ik begin pas met het  analyseren van de data als ik alle proefpersonen heb gemeten. En ik moet nog een artikel afmaken over een eerder onderzoek. Toen bestudeerde ik het effect van de rocker shoes op de achillespees. Daaruit bleek dat deze schoenen veel minder druk zetten op die pees. Het zou kunnen zijn dat dat helpt om  achillespeesblessures te voorkomen, onder hardlopers een bekende kwaal.’

Sobhani hoopt met zijn nieuwe onderzoek aan te tonen dat ook voor het genezen van voorvoetblessures rocker shoes kunnen helpen. Ook hoopt hij meer te weten te komen over het energieverbruik bij mimimalistische schoenen.

Dan zullen we eindelijk weten of de sportschoenen met Rearfoot Cushioning System, AbZorb Heels en EasyToneTechnology die ons al decennialang worden aangesmeerd, echt beter zijn dan onze eigen ouderwetse voeten. 

Recensie: “Eet Mij” – over dik zijn en afvallen zonder kleurloze recepten en loze beloftes

Eet Mij is een zoektocht naar de oorsprong van obesitas. Naar de psychologie en de genetica van dik en dun, naar de invloed van de supermarkten, de media en de grote fastfoodketens, en naar de invloed van onze eigen wil op onze buikomvang. De conclusie van het boek is dat het ouderwetse idee ‘ieder pondje gaat door het mondje’ misschien aan herziening toe is. Want, volgens de twee schrijvers, Asha ten Broeke en Ronald Veldhuizen, is het helemaal niet zo simpel.

Zij illustreren dat dit aloude idee een misvatting is treffend in het eerste hoofdstuk waarin ze zichzelf voorstellen. Asha is de drukke, bezige bij, altijd in de weer met kinderen, boodschappen, het huis, en ze let op wat ze eet. Ronald zit het liefst op de bank een film te kijken, en eet daarbij liever een hele dan een halve zak chips. Asha is dik, Ronald is dun. En zo zijn ze al hun hele leven. En waarom? Daar gaan ze in het boek Eet Mij, en de bijbehorende blog (eetmij.nu), naar op zoek.

Een hoofdstuk van het boek gaat over ‘het geheim van dunne mensen’. De vraag die Asha en Ronald proberen te beantwoorden is waarom er eigenlijk nog dunne mensen bestaan in een wereld die zo vol is van verleidingen, dat het menselijke oerbrein ze niet meer kan weerstaan. Wat is hun geheim? Volgens dit boek zou dit voornamelijk in de genen zitten. Aan de hand van tweelingstudies illustreren de schrijvers dat een groot deel van hoe een lijf met eten omgaat, voorgeprogrammeerd is. Daar kun je zelf wel wat invloed op hebben, maar helemaal in de hand heb je het nooit.

Ook interessant zijn de beleidsaspecten rondom dik zijn die worden beschreven. Tegenwoordig wordt een BMI van 20-25 als de ‘gezonde’ marge gezien. Maar, een dikke twintig jaar geleden was de bovenmarge nog een BMI van 30. Toen kun je dus flink zwaarder zijn zonder de stempel TE DIK op je voorhoofd geplakt te krijgen.  Door de beleidsverandering werden in één klap duizenden Nederlanders te zwaar. Maar zijn ze dat ook echt? Is zwaar zijn wel zo ongezond? Volgens de schrijvers is een andere maat hard nodig, een maat die ook rekening houdt met bewegen en andere gezondheidswaarden. Een actieve dikkerd kan daarin gezonder zijn dan een bankzittende, van nature magere lat. Een BMI van 19 (één puntje te laag) is volgens de schrijvers veel ongezonder dan een BMI van 26 (één puntje te hoog).  Daar zouden beleidsmakers ook meer aandacht aan moeten besteden.

Het boek gaat ook over stigmatisering van dikke mensen. Over dat zij per definitie minder verdienen, en een minder goed sociaal leven hebben. Over hoe Asha op straat wordt aangesproken als zij haar halfjaarlijkse kroket eet, of haar kinderen een ijsje geeft. En over hoe bij ieder nieuwsbericht over obesitas, overgewicht of gezondheid, een foto van een hoofdloze dikkerd staat, zoals op de blog wordt geïllustreerd (vandaar ook de keuze voor de hoofdloze dikkerd als plaatje).

Het boek eindigt met tips voor dikke mensen om gezonder te zijn, en eventueel af te vallen. De voornaamste: ga niet voor de quick-fix, de diëten die een kilo per week beloven. Want net als in de overheidscampagne “Maak je niet dik” gewaarschuwd werd dat je vrij ongemerkt een kilo per jaar zwaarder kunt worden, geldt eigenlijk hetzelfde voor een kilo minder. Vervang één slechte gewoonte door een goede, en je raakt zo een kilo per jaar kwijt. Daar moet je wat geduld voor hebben, maar die kilo is dan ook écht weg, en het risico op het jojo-effect is drastisch verminderd. En probeer je niet te laten leiden, hoe moeilijk dat ook is, door aanbiedingen van snacks en snoep in supermarkten – 90% van die aanbiedingen zijn voor ongezonde producten. Daarmee is Eet Mij een boek over dik zijn en afvallen zonder smakeloze recepten en loze beloftes.

Ik genoot persoonlijk ook van de uitgebreide referenties, die niet zoals in wetenschappelijke artikelen midden in de tekst staan, maar aan het einde in ieder hoofdstuk, waarbij bij elke referentie ook een korte uitleg staat. Soms mét een flinke dosis humor. Het boek is verder uitgbreid met de eerder genoemde blog waar columns van de schrijvers over dit onderwerp verzameld zijn, en links naar andere websites worden opgenomen.

Kortom: voor zin en onzin over eten – Eet mij!

Deze recensie verscheen oorspronkelijk op Sciencepalooza