maandag 19 september 2011

De zin en onzin van telomeertesten

Maandag 16 mei in De Wereld Draait Door was de telomeertest het onderwerp van gesprek:  een test waarmee je kunt bepalen hoe oud je gaat worden (tenminste, als je niet onder een tram komt). De gasten in dit populaire TV-programma discussieerden over de filosofische aspecten van zo’n test: de vraag of mensen wel willen weten hoe oud je wordt. Helaas miste DWDD hier een ander, echt belangrijk discussiepunt: is het wel waar zo’n telomeertest? Kun je hiermee écht testen hoe oud je wordt?

Eerst de biologische achtergrond van de test met een korte uitleg over telomeren, voor degenen die niet hebben gezien hoe natuurkundige Diederik Jekel dit briljant uitlegde. Telomeren zijn de uiteindjes van onze chromosomen, de dragers van ons DNA, al ons erfelijk materiaal. Al dat DNA wordt bij iedere celdeling helemaal gekopieerd, maar dat is lastig bij het einde van het lineaire  chromosoom. Jekel vergeleek dit met een dik boek dat je met een kopieerapparaat kopieert: de laatste woorden van een zin in de vouw vallen een beetje weg. De evolutie heeft hiervoor als oplossing verzonnen om een aantal “onzinwoorden” aan het einde van die chromosomen te zetten (blablablablablablablablablabla om Jekel te citeren), zodat het niet zo erg is als er een paar wegvallen (dan is het blablablablabla). Ook hebben we bepaalde enzymen, telomerases, die er weer bla’tjes aan vast kunnen plakken, zodat we de echte informatie, de nuttige woorden in de zin, niet verliezen. Maar bij iedere celdeling wordt dat stukje bla’s toch wat korter, en de hoeveelheid bla’s aan het einde van de telomeren is een maat voor de leeftijd van een cel.

Samenvattend dus: hoe langer de telomeren, de eindjes aan de chromosomen, hoe jonger een cel is: hoe minder bla’tjes, hoe vaker je cellen zich gedeeld hebben dus hoe ouder je zult zijn. Het is ook bewezen dat telomerase-activiteit, dus het opnieuw aanplakken van bla’tjes, afneemt bij veroudering. Ongezond leven, stress en straling hebben een negatief effect op telomeerlengte en er zijn ook allerlei ziektes beschreven die optreden bij foutjes in dit telomerase-systeem. De meest bekende hiervan is het progeria-syndroom waarbij kinderen van 4 er al uit zien als oude mannetjes. Dat telomeren een relatie hebben met veroudering is dus omontstreden. Voor patiënten met zulke aandoeningen kan het nuttig zijn om de telomeerlengte te bepalen en hiermee hun risico op allerlei ziektes beter worden ingeschat. Voor zulke patiënten hebben wetenschappers telomeertesten ontwikkeld.

De telomeertesten die nu op de markt zijn, werken precies als deze klinische testen: van bloedcellen wordt aflezen wat de gemiddelde telomeerlengte is. Maar kun je dit ook zomaar omdraaien? Dat als je de telomeer-lengte weet je kunt voorspellen hoe oud iemand wordt? Dit is namelijk de basis van de telomeertest. Er is echter een enorme variatie in telomeerlengte tussen mensen. Je kunt makkelijk een persoon van 20 en een persoon van 80 vinden waarvan de telomeren even lang zijn. Ten tweede is er wel een minimale telomeerlengte voor individuele cellen, maar zover ik heb kunnen vinden niet voor mensen. Dus als je iemands telomeerlengte weet, kun je niet zomaar de maximale leeftijd bepalen. Ten derde neemt ook niet bij iedereen de telomeerlengte even snel af. Er moeten dus op basis van biologische gegevens, maar liefst 3 algemene aannames gedaan worden, om op de maximale levensverwachting uit te komen.

De twee bedrijven die de tests aanbieden hebben, naast een andere techniek om de telomeerlengte te meten, ook een iets andere invalshoek. Het Spaanse LifeLength komt inderdaad met een schatting van jouw maximale leeftijd. Het andere bedrijf, Telome Health uit Californië is net iets voorzichtiger en geeft aan wat jouw “biologische” leeftijd is. Het is dan aan jou om in te zien of dit goed of slecht is (hoger of lager dan je chronologische leeftijd), en of je de levensstijladviezen gaat opvolgen om je “biologische” leeftijd naar beneden te brengen. Deze adviezen zijn, naast goedbedoellde adviezen, ook erg voor de hand liggen: veel bewegen, veel groente en fruit eten en niet teveel roken en/of drinken.

Kortom, binnenkort kun je een gezondheidstest laten doen waar je eigenlijk geen steek wijzer van wordt maar wel enkele honderden euro’s armer. De filosofische discussie uit DWDD was natuurlijk erg interessant, maar op dit moment absoluut nog niet nodig. De volgende keer kunnen ze beter een bioloog uitnodigen die door dit soort testen heenprikt.

Eva Teuling

3 opmerkingen:

  1. Deze reactie is verwijderd door de auteur.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Geachte mevrouw,

    Ik moet een profielwerkstuk schrijven en met mijn onderzoek naar telomeren kwam ik uw site en die van LifeLength tegen.
    Mag ik vragen hoe u tegenover LifeLength staat?
    En begrijp ik het goed dat er in alle cellen verschillende lengtes telomeren aan chromosomen zitten en daardoor de test erg onbetrouwbaar is?
    Mvg, Suzanne vds

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Beste Suzanne,
    Daar wil ik je best wat over vertellen.
    Als je me even mailt op eva punt teuling @ gmail punt com, dan kan ik je vragen makkelijker beantwoorden.
    Groeten,
    Eva

    BeantwoordenVerwijderen